واریس دوران بارداری به گشاد شدن وریدهای زیر سطح پوست گفته میشود. این وضعیت زمانی شکل میگیرد که دریچههای داخل سیاهرگی و مسئول به جریان درآوردن خون در یک جهت کارایی خود را از دست داده و بی اثر میشوند. عمدتا واریس حاملگی در ناحیه پاها ظاهر میشوند اما ممکن است اطراف دهانه معقد هم بروز کنند که در این حالت تحت عنوان عارضه بواسیر شناخته میشوند. بیماری واریس در سه ماهه سوم و پایانی دوران بارداری بسیار شایع است. وقتی وزن نوزاد، اندازه رحم و گردش خون در رگهای مادر افزایش یافته و به بالاترین حد خود میرسد، واریس حاملگی بروز میکند. در واقع این فاکتورها عامل اصلی شکلگیری سیاهرگهای واریسی طی دوران بارداری مادر شناخته شدهاند.
واریس در دوران بارداری همگی عملکردی تقریبا خودکار دارند و تحت کنترل مستقیم بیمار قرار ندارند. فقط به این امید باشید واریس به درازا نکشد و علائم آن سریع برطرف شود. طی دوران بارداری، رحم بزرگتر میشود و به دنبال آن فشاری بر سیاهرگهای اصلی لگن خاصره مادر وارد میآید. این رگها جزء وریدهای اصلی بدن به شمار میروند و به قلب و ششها جریان دارند و نقش حیاتی در زندگی مادر ایفا میکنند. در دوران حاملگی وظیفه این عروق خونی مقابله با افزایش چشمگیر حجم خون میباشد. به خاطر بیشتر شدن وزن و اندازه رحم، بازگشت خون به ارگانهای اصلی با مشکل مواجه میگردد و کند شدن جریان خون در وریدها موجب تجمع و تشکیل توده خونی در عروق خونی پاها و کشالهران مادر میشود. عامل تاثیرگذار دیگر به ترشح هورمونهای دوران بارداری مربوط میشود چرا که منجر به گشادتر شدن عروق خونی و کاهش مقاومت در برابر جریان خون میگردد. در این وضعیت حجم خون در رگها افزایش مییابد و حجم آنها نسبت به دوران قبل از بارداری ۳۰% بیشتر میشود، لذا این مشکل باید برطرف شود و فشار خون مادر هم باید در حد نرمال و بیخطر حفظ شود. با این حال شل شدن عروق بدین معناست که سیاهرگها و دریچههای داخل سیاهرگ دیگر کارایی و مقاومت نرمال خود را ندارند. علاوه براین، ممکن است واریس داخل و اطراف واژن بروز کند. علائم واریس بخصوص در پایان روز و بعد از سرپا ایستادن یا قدم زدن به دور و اطراف بسیار ناراحتکننده خواهد شد. ممکن است واریس بعد از مقاربت جنسی ظاهر شود. به کارگیری پدهای سرمایی، به تن کردن زیرپوشهای محافظ و استراحت کردن در رفع علائم بیماری سودمند هستند. در اکثر خانمها علائم واریس واژن بعد از زایمان برطرف خواهد شد. درصورتیکه علائم بیماری به ویژه در خلال بارداری وخیم گردد، احتمالا متخصص مراقبت درمانی مادر را از انجام جراحی اپیزیوتومی (بریدن پرینیوم در هنگام زایمان) منع کند. به خاطر اینکه اگر واریس واژن حاد باشد، انجام این جراحی ریسک خونریزی را افزایش می دهد. عقیده اکثریت قریب به اتفاق این است که زایمان تحت کنترل و پارگی پرینیوم مادر به جای برش جراحی گزینه بهتری است.
واریس دوران بارداری دارای ظاهر کاملا مجزایی هستند. شاید با چنین رگهایی در اندام خود مواجه نشده باشید، ولی احتمالا آنها را در سایر بیماران مبتلا به واریس دیدهاید. به طورکلی رگهای واریسی به رنگ آبی ارغوانی هستند و ظاهری قلمبه قلمبه یا گرهدار دارند و به خوشههایی از رگهای گشاد و خون آماس شده شباهت دارند. همیشه هم به طور یکنواخت بر روی اندام پراکنده نشدهاند. برخی بیماران از جمله خانمهای باردار دریافتهاند تعداد رگهای واریس در یک پا بیشتر از پای دیگر است، یا اینکه در یک ناحیه مشهودتر و برجستهتر از پای دیگر هستند. گاها دیده شده قسمتی از یک رگ واریسی بزرگ جدا از بقیه به سمت پایین پا کشیده میشود. تقریبا واریس حاملگی در هنگام درازکشیدن، نشستن یا زمانی که پاها بالاتر از سطح بدن قرار گرفته باشند، قابل رویت نیستند اما به محض ایستادن فورا ظاهر میشوند. واریسها همواره به عنوان یک بیماری بدون درد شناخته شدهاند و شاید ظاهر ناخوشایند تنها اشکال آنها تلقی گردد. بااین حال خیلی از خانمهای باردار به این نتیجه رسیدهاند که هرچه رگهای واریسی بزرگتر میشوند، بیشتر آنها را ناراحت و آزرده خاطر میسازند. بعضی مواقع ممکن است یک نوع احساس سنگینی، درد، گزگزشدن و ناراحتی کلی در نتیجه وریدهای واریسی به بیماران دست بدهد.
بیماری واریس حاملگی ممکن است بروز جوشهای پوستی مانند اگزما را افزایش دهد. همچنین امکان دارد پوست بدن براثر پارگی مویرگها بد رنگ و به رنگ قهوهای تغییر یابد. شاید زخم واریس در ناحیه عارضه دیده شکل گیرد و به دلیل کاهش یافتن جریان خون در اندام تحتانی پروسه درمان به دراز بکشد. همچنین بیماری دیگری تحت عنوان ترومبوز سیاهرگی عمقی مطرح است که در بین خانمهای مبتلا به واریس پا یا واریس واژن شایعتر است.
واریس حاملگی یک بیماری ارثی شناخته میشود و از پدر و مادر به فرزندان سرایت پیدا میکند. در واقع عوامل ژنتیکی ریسک ابتلا به بیماری واریس را افزایش میدهند. اگر پدر و مادر به این بیماری دچار باشند، متاسفانه باید بگوییم فرزندان آنها هم در معرض ریسک قرار دارند. لیکن بیولوژی سرنوشت انسان را رقم نمیزند، با اتخاذ برخی اقدامات میتوان احتمال دچار شدن به این عارضه را کاهش داد.
واریسهایی که در خلال دوران بارداری پیشرفت میکنند غالبا ظرف چند ماه تا یک سال بعد از زایمان و به محض برطرف شدن تغییرات هورمونی و عروقی، ناپدید یا بهبود مییابند. پیش از آغاز هر نوع درمان واریس در دوران بارداری معمولا پوشیدن جورابهای مخصوص واریس در طول روز به بیماران توصیه خواهد شد.
درصورتیکه علائم واریس بهبود پیدا نکند، احتمالا متخصص بیماریهای واریس گزینه لیزر درمانی درونوریدی را به بیمار توصیه خواهد کرد. طی این درمان لوله باریکی (کاتتر) به داخل رگ بزرگ فرو برده میشود و از انرژی لیزر جهت بستن سیاهرگ واریس استفاده میشود. این درمان به صورت سرپایی انجام میگیرد و درصد خطر آن بسیار پایین است. گاها این درمان با یک تکنیک دیگر به نام آمبولیتوری فلبکتومی (سیاهرگبری سرپایی) همراه است طوریکه ناحیه بیشتری از رگهای واریسی را بواسطه ایجاد چند شکاف جزئی روی پوست از بدن خارج میکنند.
اسکلروتراپی گزینه درمانی دیگر است و مستلزم تزریق یک محلول به داخل ورید و بستن آن رگ میباشد. این تکنیک نیاز به برش جراحی ندارد و درمان با ایجاد کمترین احساس درد و ناراحتی صورت میپذیرد. با این حال از آنجا که این روش درمانی نیازمند تزریق محلولی به داخل دستگاه گردش خون بیمار است، بسیاری از پزشکان انجام اسکلروتراپی را در زمان شیردهی به نوزاد توصیه نمیکنند.